Daling internationale congressen bedreigt kenniseconomie

Zakelijke evenementen en congressen zijn belangrijk voor de Nederlandse kenniseconomie. Nederland behoort tot de top van Europa als het gaat om het organiseren en ontvangen van zakelijke evenementen en congressen, maar de vraag is hoe lang nog. Door de krimp van Schiphol, de onvoorspelbare ontwikkeling van de toeristenbelasting en de relatief beperkte budgetten om nieuwe congressen naar ons land te halen staat onze positie onder druk.

De grote steden van Nederland behoren tot de top van Europa als het gaat om het organiseren en ontvangen van zakelijke evenementen en congressen. Dat levert kennis en geld op. Zakelijke bezoekers genereren per dag maar liefst drie tot vier keer zoveel inkomsten als recreatieve bezoekers. Per verblijf spendeert een individuele zakenreiziger 633 euro. De congresganger spant de kroon en spendeert per verblijf gemiddeld 1.131 euro. Volgens marktonderzoeker Respons leverden zakelijke evenementen en congressen in 2019 in totaal 9,1 miljard euro op. Daarmee vormen zakelijke toeristen een belangrijke inkomstenbron voor Nederland. Bovendien genereert de zakelijke evenementenmarkt 136.000 banen, waarvan 71.000 in de sector zelf en 65.000 bij toeleverende bedrijven.

Congresgangers veroorzaken bovendien weinig overlast, zo blijkt uit studies van de gemeente Amsterdam. De zakelijke overnachtingen van congresgangers vinden vooral plaats in het tweede kwartaal van het jaar. In de drukke zomermaanden zijn er nauwelijks congressen in ons land. De grote verschillen in overlast worden bij debatten over vermeend over-toerisme in de zomer zelden gemaakt.

ABN AMRO maakt zich zorgen over het gebrek aan belangstelling voor zakelijke evenementen bij beleidsmakers. Buitenlandse steden lokken congressen met gratis OV of met een welkomstreceptie op een bijzondere locatie. In Nederland gebeurt dat niet of nauwelijks. Dit zet druk op de ontwikkeling van de Nederlandse kenniseconomie.

Sinds 2016 daalt het aantal toonaangevende congressen in Nederland. De ICCA-ranglijst en de performance index van ICCA zijn een graadmeter voor hoe Nederland ervoor staat in de wereld van congressen. Het ICCA-rapport geeft aan dat de belangrijkste factoren voor het kiezen van een bestemming zijn: de kwaliteit en beschikbaarheid van locaties, hotels en infrastructuur, toegankelijkheid en veiligheid, imago en reputatie, de kosten en subsidies, en het draagvlak en betrokkenheid onder de lokale bevolking. Op de ranglijst zakt met name Amsterdam flink weg als congreslocatie. Op de piek in 2016 vonden 144 congressen plaats in Amsterdam, in 2022 is dit gehalveerd naar 73. ICCA registreert overigens alleen de meest toonaangevende congressen. Dit zijn per definitie internationale bijeenkomsten met minstens vijftig deelnemers op locatie. Het congres moet daarnaast regelmatig, en dus niet eenmalig, plaatsvinden. Ook moet sprake zijn van roulatie tussen tenminste drie landen van hetzelfde congres.

Sinds 2012 staat er geen Nederlandse stad meer tussen de winnaars van de beste zakelijke bestemmingen in Europa, zoals blijkt uit gegevens van Europe’s Best MICE Destination:

De ICCA meet met haar destination performance index ook de aantrekkingskracht van andere Nederlandse steden. Utrecht en Maastricht staan respectievelijk op plek 42 en 44, Den Haag staat op plek 35. Rotterdam is al langer bezig met een opmars en hoeft slechts 22 steden voor te laten gaan.

In vergelijking met andere Europese steden van vergelijkbare grootte (tussen 0,5 en 1 miljoen inwoners) is in Rotterdam het aantal congressen en congresdeelnemers relatief hoog, zeker voor de tweede stad van een land. Rotterdam Partners, dat zich richt op het internationaal onder de aandacht brengen van de stad, wist vorig jaar 24 nieuwe congressen aan te trekken. Voorbeelden zijn de maritieme zakelijk beurs Breakbulk Europe, dat gericht is op het verduurzamen van de scheepvaart. Een ander voorbeeld is World Hydrogen Summit & Exhibition, dat de investeringen in waterstof in goede banen helpt leiden. In vergelijking met Amsterdam steekt Rotterdam relatief veel mankracht in het aantrekken en behouden van congressen, zo blijkt ook uit een rapport van amsterdam&partners, dat zich inzet voor de reputatie van de hoofdstad. Ook andere populaire bestemmingen, zoals Wenen, Lissabon, Madrid en Barcelona investeren fors meer in de zakelijke bijeenkomsten met sociaal-maatschappelijke relevantie. Volgens het Office du Tourisme et des Congrès de Paris (OTCP) bedroeg het budget voor de promotie van Parijs als vergaderbestemming in 2020 ongeveer 17 miljoen euro. Om deze steden bij te benen zal Nederland meer budget beschikbaar moeten stellen om de Nederlandse steden aantrekkelijk te maken als internationale vergaderbestemming.

Enkele steden in de ICCA-rankings vallen positief op. Met name Athene doet het goed. De Griekse stad stond in 2016 nog 26e in de ICCA-ranking, maar bezet inmiddels de 8e plek, ver boven Amsterdam. Lissabon zit ook tussen de steden met de hoogste groei. Het aantal congressen steeg in de periode 2012 en 2019 met liefst 62 procent. Barcelona presteert uiterst stabiel en zit sinds 2012 in de top 5.

Alle steden in de top 10 beschikken over een nabijgelegen vliegveld. De luchtverkeersleiders van betreffende vliegvelden rekenen zonder uitzondering op een groei van het aantal vluchten, zo blijkt uit een rapportage van Eurocontrol.

In Nederland wil het kabinet de nationale luchthaven laten krimpen. Het besluit van de Kamer om dit plan niet-controversieel te verklaren, betekent dat het kabinet het plan kan uitvoeren zonder dat er eerst door een nieuwe coalitie wordt goedgekeurd.

De besluitvorming rond Schiphol kan een reden zijn voor de daling van Amsterdam in de ICCA ranking. In geen enkel ander land in de wereld krimpt het aantal vluchten, zo meldde de luchtvaartkoepel Barin aan het Algemeen Dagblad. Een recente studie van CE Delft bevestigt dat België, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk beduidend lagere ambities hebben om vliegverkeer te verminderen of te reguleren.

Een afname van het aantal vluchten op Schiphol zal de bereikbaarheid van Nederland beperken en prijzen stuwen. Veel bedrijven zullen dus deze stijgende kostenpost willen inperken door het aantal reizen op Schiphol te verminderen. Volgens SEO Economisch Onderzoek zou de door het kabinet voorgestelde krimp van Schiphol naar 440.000 vluchten leiden tot een daling van de werkgelegenheid in het Schipholcluster en toeleverende sectoren met ruim 13.000 personen. De productie (toegevoegde waarde) zou met circa twee miljard euro afnemen. Dat is exclusief de schade die wordt veroorzaakt door minder toonaangevende congressen in ons land.

In de analyse van CE Delft is ook gekeken naar de milieu- en geluidswinst die de beoogde krimp van de luchthaven oplevert. Krimp kost de Nederlandse samenleving 2 tot 9,5 miljard euro, zo becijferde CE Delft in een recente analyse, waar groei maximaal 2,5 miljard gaat kosten. De analyse houdt naast de directe kosten nadrukkelijk rekening met de milieu- en geluidswinst bij minder vluchten. De grote bandbreedte wordt veroorzaakt door het wel of niet verdwijnen van de hubfunctie in een krimpscenario. Het verdwijnen van de hubfunctie geeft volgens CE Delft extra schade.

Accountantskantoor PWC bevestigt dat de totale welvaart van Nederland bij minder vluchten in alle scenario’s zal afnemen, ook indien rekening wordt gehouden met de geluid-, klimaat- en milieueffecten. Bij de doorrekening stelt het kantoor echter dat minder buitenlandse toeristen worden gecompenseerd door meer binnenlandse vakantiegangers. Bij de internationale markt voor congressen is een dergelijke vervanging echter niet aan de orde.

Volgens KLM hebben PWC en zijn opdrachtgever, het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, gerekend met cijfers uit 2014 om te komen tot krimp, terwijl de vloot op de luchthaven nu, bijna tien jaar later, van een heel andere samenstelling is. “Hierdoor wordt het effect van de nieuwste vliegtuigtypes niet meegenomen, die types zijn 50 procent stiller dan hun voorgangers”, zo meldt KLM-voorzitter Marjan Rintel. Dit betekent dat Schiphol een stuk minder hoeft te krimpen dan in het rapport is voorgesteld, omdat de vloot stiller is dan ingecalculeerd.

Naast de bereikbaarheid speelt ook voorspelbaarheid van de lokale omstandigheden een belangrijke rol in de keuze van een stad voor congresorganisatoren. Internationale congressen worden meerdere jaren vooruit geboekt. Een voorspelbare ontwikkeling van de toeristenbelasting is hiervoor van belang. In Amsterdam wordt elk jaar in oktober de verhoging van de toeristenbelasting voor het volgende jaar vastgesteld. Het gaat hier dikwijls om forse bedragen. Ook nu ligt er weer een verhoging van de toeristenbelasting op tafel, met als doel een structurele verhoging van de gemeentelijke inkomsten van minstens 30 miljoen euro. Dit zou leiden tot een ruime verdubbeling van het tarief van de toeristenbelasting sinds 2016. Bovendien wordt er gesproken over verdere verhogingen, tot wel 30 procent van de kamerprijs. Dat ondermijnt het vertrouwen van organisatoren in de lokale overheid. Andere populaire congreslocaties, zoals Madrid, Londen en Kopenhagen heffen geen of een veel lagere toeristenbelasting.

Amsterdam en de andere Nederlandse congressteden doen er goed aan om een uitzonderingssituatie te creëren voor zakelijke evenementen. Dat kan gedaan worden door het verlenen van subsidies of door verhoging(en) van de toeristenbelasting alleen betrekking te laten hebben op drukste zomermaanden: juli en augustus. In deze perioden vinden de meeste zakelijke evenementen immers niet plaats.